Psalmen moet je zingen!

Zondag 02 April 2006 om 17:21

Zaterdag was ons gezin te vinden in de Pijler in Lelystad, voor de vijftiende ontmoetingsdag van de Nederlands Gereformeerde kerken. Het was voor het eerst dat we zo'n dag meemaakten - of dat nu ligt aan de binding met het kerkgenootschap of aan een natuurlijke aversie tegen toogdagen laat ik even in het midden. Dit keer waren we erbij, omdat Freddy Gerkema en ik een workshop gaven en Rineke en Joëlle daarbij werden ingeschakeld als zangeressen.

Het thema van de dag was “Kom dichterbij - Verdwaald en thuis in de psalmen”. Willem Smouter brak een lans voor een intense, persoonlijke benadering van de psalmen. In de psalmen komen bijna alle menselijke emoties aan bod: liefde, woede, verdriet maar ook blijdschap. 'Je moet de psalmen niet conserveren, maar ze doen', was zijn stelling. Lijfelijk ervaren wat de psalmdichter bewoog. De psalmen nodigen uit om te dansen, te zingen, de handen omhoog te heffen, te knielen, in het stof neer te liggen, de vuisten te ballen... Roeland Smith en zijn ploeg puike musici illustreerden Willem's gloedvolle betoog met een rijke schakering aan psalmen: van Huub Oosterhuis en Louis van Dijk tot Gelineau, van het Geneefs psalter tot Psalmen voor Nu. 's Middags konden de bezoekers een keuze maken uit acht workshops: Psalmen voor nu (Roeland Smith), Van ver weg en dichtbij (Wim Rietkerk), Psalmen moet je zingen (Freddy Gerkema en ondergetekende), Gebedspastoraat vanuit de psalmen (Willem Smouter), Made in Heaven (Reinier van den Berg, weerman RTL), Psalmen en de Joodse dansen daarbij (Herja Rozema), Schilderijen n.a.v. de Psalmen (Anneke Kaai) en Kom dichterbij, alle gij volken - missionair gemeente zijn (Jan Bakker, directeur Alpha Nederland).

In onze workshop volgden we de ontwikkeling van het psalmzingen door de gemeente - een ontwikkeling die nauw verbonden is met de reformatie.

Ons startpunt lag in Duitsland, waar Luther de psalmen aangreep om de gemeente te laten zingen. Voor die tijd werden de psalmen ook al uitbundig gezongen, maar uitsluitend in het Latijn en op Gregoriaanse melodieën; de psalmen vormen immers het hart van het officie voor het getijdegebed. Het getijdegebed wordt elke dag door kloosterlingen op acht vaste tijdstippen gebeden, van de metten om vijf uur 's morgens tot de completen om acht uur 's avonds, iedere dag opnieuw tot op de dag van vandaag. In sommige kloosters bidt men elke week alle 150 psalmen, in andere verspreid over twee weken.

Luther bracht de psalmen naar de gemeente door ze te vertalen en berijmen. Sommige werden door hem op een reeds bestaande melodie gezet, andere kregen een eigen melodie. Toen de reformatie vanaf 1523 in Zwitserland voet aan de grond kreeg (Zwingli en Calvijn) ontstond in Genève een compleet psalter. Alle 150 psalmen werden vertaald, berijmd en op melodie gezet. Hier tekende zich al meteen een verschil in benadering af: kies je voor een strikt bijbelse lied of voor het vrijere lied? Calvijn koos voor een strikte vorm, waarbij elke psalm integraal werd berijmd. Luther koos voor een vrijere vorm, waarbij psalmteksten en eigen teksten door elkaar heen werden gebruikt. Hij deinste er niet voor terug typisch Lutherse noties als schuld en vergeving door het kruis van Christus op te nemen in zijn psalmberijmingen.

Zo zijn er meerdere dilemma's, die door de tijden en plaatsen heen tot verschillende keuzes hebben geleid. Ga je bijvoorbeeld voor alle 150 psalmen, of maak je een selectie? Kún je alle psalmen nog wel zingen, aan deze kant van Goede Vrijdag en Pasen? En zing je ze dan helemaal, of maak je een selectie uit coupletten? Zing je ze berijmd of onberijmd, en als je dan kiest voor berijmd: strikt berijmd of vrij berijmd? Ook muzikaal zijn er vele mogelijkheden: zijn de psalmen bedoeld voor onbegeleide zang, of is de melodie en zetting geschreven voor begeleide gemeentezang of meerstemmige koorzang? Primair bedoeld voor thuis, of juist voor gebruik in de kerk?

In de workshop hebben we aan de hand van zo'n 20 voorbeelden het spoor van de reformatie gevolgd door Duitsland, Zwitserland, Nederland en Engeland en bekeken welke invloeden over en weer speelden, welke keuzes men maakte en wat de impact van die keuzes was. Van de Souterliedekens (een bundel Nederlandstalige psalmberijmingen uit 1540, waarschijnlijk gedicht door Willem van Zuylen van Nyevelt en gezongen op bekende straatmelodieën) tot de Engelse chants, van het Becker Psalter tot Gelineau en Taizé, van Goudimel tot Bach, van Hewitt-Jones tot LeJeune - allemaal passeerden ze de revue. IJkpunten waren daarbij de psalmen 130, 146, 95, 99 en 100, die steeds in andere varianten werden gezongen door het 10-koppige koor en de deelnemers aan de workshop.

Tot onze verrassing waren beide workshops 'uitverkocht': we moesten stoelen bijplaatsen, en toen daar geen ruimte meer voor was werden zelfs de vensterbanken en de lage boekenkast in bezit genomen door de deelnemers. Een leuke opsteker!

Tweet